Ook / Genieten…ja graag!

Genieten, hoe doe je dat?

Genieten is een bril die je opzet – een bril die ervoor zorgt dat je oog hebt voor de mooie dingen om je heen.

Genieten: van je kleinkinderen, van je eigen kinderen die nu ouders zijn, van je familie die groot is geworden. Ook al zit het soms behoorlijk tegen in het leven, juist dan is het van groot belang om te zien wat je nog wél hebt. Maar wat is dat eigenlijk, genieten? En hoe blijf je ook tegen de stroom in de lichtpuntjes zien?

Ergens van genieten heeft iets magisch. Het is een gevoel waarbij alles op z’n plaats lijkt te vallen. Je bent helemaal in je element, je voelt je lekker en je bent – voor even – volmaakt tevreden. Ook al zit het soms tegen in het leven – geen of moeizaam contact met een van je kinderen of kleinkinderen, gezondheidsperikelen, het verlies van een dierbare, een onverwacht ontslag – op het moment dat je geniet heb je vrijaf van al je zorgen. Je denkt niet aan wat de toekomst brengt of wat er in het verleden is gebeurd, maar je focust met al je zintuigen op het hier en nu.

Genieten wordt beschouwd als werkwoord, maar in wezen is het een staat van zijn,’ zegt Ad Vingerhoets, professor in de klinische psychologie en gespecialiseerd op het gebied van stress, emoties en kwaliteit van leven. ‘Het is geen specifieke activiteit of bepaald gevoel, maar een toestand waarin je verkeert. Je kruipt niet in een slachtofferrol en je voelt geen zelfmedelijden, maar je hebt oog de dingen die je nog wél hebt. Je familie, je vrienden, je hobby’s. De essentie van genieten is dat je niet alles krijgt wat je wilt, maar dat je alles wilt wat je krijgt.’

Het is lastig te omschrijven waarom we precies genieten, laat staan hoe het precies voelt. Feit is dat er op het moment dat we genieten iets gebeurt in onze hersenen. ‘Het is het ervaren van positieve emoties,’ zegt Vingerhoets. ‘Lange tijd focusten we in de psychologie vooral op negatieve emoties: hoe kunnen we daar het beste mee omgaan en hoe komen we er vanaf? Pas sinds kort weten we dat de oplossing voor veel problemen juist schuilt in positieve emoties, zoals genieten. Genieten is daarom heel belangrijk – en zelfs onontbeerlijk voor mensen.’

Steuntje in de rug

Genieten is iets van alle tijden. In de oude Griekse filosofie vinden we het hedonisme al terug – het woordje hedonisme is afgeleid van het Griekse ‘hèdonè’ wat ‘genot’ betekent – waarin wordt gesteld dat genot het hoogst haalbare is. Maar wat ís het eigenlijk, genieten? ‘Je hebt in je hersenen verschillende genotsnetwerken die met elkaar verbonden zijn,’ legt neuropsycholoog en hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn uit. ‘Als die worden geprikkeld door bijvoorbeeld lekker eten, een middagje met je kleinkind of een mooi kunstwerk, dan voel je genot.’

De genotcentra in ons brein zijn volgens Sitskoorn – bekend van boeken als Het maakbare brein, Passies van het brein en het onlangs verschenen Ik wil iets van jou, jij wilt iets van mij – veelal ontwikkeld in de oertijd. ‘Dat was een periode van schaarste. Er was een tekort aan eten en drinken, maar ook aan veiligheid, bescherming en zelfs liefdespartners. Had je eten te pakken of lukte het je om jezelf voort te planten, dan beloonden je hersenen dat met een lekker gevoel – een gevoel wat de basis vormt voor wat wij tegenwoordig verstaan onder genieten.’

Genot was in de oertijd eigenlijk een extra steuntje in de rug om te overleven – en nog steeds worden genotcentra getriggerd door zaken die de overleving ten goede komen. Sitskoorn: ‘Denk aan basisbehoeftes zoals eten, drinken en seks, maar ook alles wat je nageslacht ten goede komt. Tijd doorbrengen met je kleinkinderen, leuke dingen met hen doen – de reden dat we dat zo heerlijk vinden is terug te voeren naar onze genotsystemen. Die worden geprikkeld als we onze kleinkinderen zien – en daarom genieten we zo van hun aanwezigheid.’

Op deze manier klinkt het redelijk vrijblijvend, genieten. Maar dat is het volgens Sitskoorn niet: ‘We hebben genieten echt nodig, want het zorgt ervoor dat we dat gedrag doen dat lichamelijk en psychisch goed voor ons is. Dat komt voort uit het feit dat we niet alleen genotcentra in onze hersenen hebben, maar ook pijncentra. Als je doet wat niet goed is voor je genotcentra – bijvoorbeeld niet of verkeerd eten of niet genoeg tijd steken in je kinderen of kleinkinderen – dan komen de pijncentra in actie. Die pijn zet je aan om snel iets te zoeken waar je wél van geniet.’

Bijvoorbeeld: samenzijn met je familie of vrienden, vergaren van kennis, een mooi schilderij bekijken of een lekkere maaltijd eten. ‘Waar je het meest van geniet verschilt per persoon, maar voor iedereen geldt dat genieten zo prettig is dat het ons motiveert om bepaald gedrag te herhalen,’ aldus Sitskoorn. ‘Als jij blij wordt van je kleinkind, dan zal dat je aanzetten het contact nog hechter te maken. Omdat je dat fijne gevoel wilt behouden. Op die manier zet genieten ons gedrag heel sterk in gang – het bepaalt eigenlijk wat we wel en niet doen in het leven.’

Absolute must

In navolging van de zoektocht naar geluk waar we ons massaal op hebben gestort, lijken we onszelf steeds bewuster te worden van het grote belang van genot. Was genieten voor de huidige generatie opa’s en oma’s en de generaties daarvoor nog een luxe die lang niet voor iedereen was weggelegd – want belangrijker was dat er brood op de plank kwam, de kinderen schone kleren aan hadden en meer van dat soort basale dingen – tegenwoordig staat genieten hoog op onze ranglijst. Het is niet langer een onverwacht extraatje, maar iets waar we récht op hebben.

‘De kentering ten aanzien van genieten vond plaats tijdens de culturele en seksuele revolutie in de jaren zestig,’ vertelt psycholoog Jeanette Bolck die haar cliënten onder meer inzichten geeft in een nog beter contact met collega’s, vrienden en familie. ‘Voor die tijd was Nederland een heel calvinistisch land. Er was na de Tweede Wereldoorlog veel armoede en je was allang blij als er eten op tafel kwam en je kind niet overleed aan een vervelende ziekte. De mentaliteit was: “Niet lullen, maar poetsen.” Van genieten had nog nooit iemand gehoord.’

Totdat in de jaren zestig en zeventig de welvaart voorzichtig op gang kwam. En daarmee ook het besef dat het leven niet alleen bestaat uit overleven, maar dat je behalve werken, werken en nog eens werken ook dingen mag doen die je leuk vindt. Bolck: ‘De invloed van de kerk werd minder groot, vrouwen verwierven bepaalde rechten en de parttime baan deed zijn intrede. Daardoor ontstond ruimte voor vrije tijd en leuke dingen doen. De focus verschoof van zekerheid en vastigheid naar persoonlijke ontwikkeling en zaken die gelukkig maken.’

Er ontstond een heel andere – lossere – invulling van het leven waarin genieten met de jaren een steeds grote rol is gaan spelen. ‘Enerzijds is dat een goede ontwikkeling, want als je het vergelijkt met vroeger moeten we tegenwoordig een heleboel ballen hoog houden,’ zegt Bolck. ‘Een carrière, de kinderen, het huishouden, een sociaal leven. Wil je jezelf niet helemaal voorbij lopen, dan is het regelmatig inbouwen van een genietmoment een absolute must. Even pas op de plaats maken, het leven van alledag loslaten en puur genot beleven.’

De keerzijde van de medaille is dat het soms lijkt alsof we móéten genieten. Alsof een vrijdagavond op de bank niet goed genoeg is, maar we altijd het optimale uit elke dag moeten halen. Bolck: ‘Mensen associëren genieten vaak met dingen doen. Uit eten, naar het pretpark met de kleinkinderen, een weekendje weg. Dat brengt druk met zich mee en genieten wordt op die manier een verplichting. Wat zullen we nu weer eens gaan doen? Daarmee schieten we ons doel voorbij, want genieten gaat juist over je eigen keuzes maken en doen of laten waar jij je goed bij voelt.’

Wees opmerkzaam

We moeten leren dat het mág, genieten. Maar dat het geen verplichting is – en zeker niet iets wat we naarstig moeten nastreven door van de ene activiteit naar de andere te racen. ‘Ben je alsmaar bezig met genot najagen en leuke dingen doen, dan krijgt genieten iets oppervlakkigs,’ zegt psycholoog Pieternel Dijkstra die onder meer onderzoek doet naar persoonlijkheid, relatiekwaliteit en lichaamsbeeld. ‘Het wordt een trucje in plaats van een pure emotie. De uitdaging is om ook te kunnen genieten als je het niet najaagt, maar gewoon thuis op de bank zit.’

Genieten is volgens Dijkstra een bril die je opzet – een bril die ervoor zorgt dat je oog hebt voor de mooie dingen om je heen. ‘Ik merk dat het echte diepe genieten vooral voorkomt bij mensen die al de nodige ellende hebben meegemaakt,’ vertelt ze. ‘Die mensen waarderen het leven zoals het komt en hebben daar ondanks al hun verdriet nog steeds oog voor. Genieten draait bij hen niet om een tweede huis in Spanje of een drieweekse safari door Zuid-Afrika, maar om de kleine alledaagse dingetjes zoals een middagje knutselen met hun kleinkind of wandelen met de hond.’

Als psycholoog moedigt Dijkstra mensen van harte aan om bewuster van fijne momenten in het leven te genieten, want dat draagt onbetwist bij aan een betere psychische toestand. ‘Het leven kent mooie, maar ook minder mooie periodes. Het is niet de bedoeling dat je depressief wordt en daar te lang in blijft hangen. Juist op zulke momenten kan genieten voor balans zorgen. Het geeft je het besef dat niet alleen maar ellende is wat de klok slaat, maar ervaart – dwars door al je verdriet en zorgen heen – op een heel betekenisvolle manier ook iets positiefs.’

Genieten geeft je een oppepper en zin in het leven. Het maakt dat je stress, moeilijke tijden en ongemak beter aan kunt. Het helpt om onbenulligheden te relativeren en laat je inzien wat echt belangrijk is in het leven. ‘Mensen vragen me vaak: “Hoe doe je dat dan eigenlijk, genieten?”’ zegt Dijkstra. “Het antwoord daarop is simpel: wees opmerkzaam in het hier en nu. De schaterlach van je kleinkind, de manier waarop je voeten de straat aanraken, de zachte stof van je tuinstoel. Houd je aandacht bij wat je ervaart en denk even niet aan het verleden of de toekomst.’

Momenten waarop je zou kunnen genieten glippen op die manier niet door je vingers, maar maak je heel bewust mee. Dijkstra: ‘Het belangrijkste besef is dat genieten niet in allerlei uitzinnige activiteiten zit, maar dat je juist van de kleine dingetjes kunt genieten. Iedereen die optimaal wil genieten, raad ik aan om daar meer oog voor te krijgen. Ik weet bijvoorbeeld dat mijn eigen moeder enorm geniet als haar kleinkinderen tijdens een wandeling haar hand vastpakken. Het klinkt triviaal, maar voor haar is het iets groots. En dat is precies het geheim van genieten.’

5 x genieten

• Ontdek de juiste balans. Geniet je ervan om twee vaste dagen in de week op je kleinkinderen te passen of word je veel blijer van een spontaan samenzijn? Het is een kwestie van uitproberen wat het beste bij jou past.

• Denk niet dat je een saaie oma/opa bent als je met de kleinkinderen thuis blijft. Van een middagje gezellig knutselen aan de keukentafel genieten kinderen minstens zo veel als van een uitstapje naar Artis of Naturalis.

• Plan leuke dingen in, maar laat ook ruimte over voor spontaniteit. Genieten betekent niet altijd dat je erop uit moet. Juist als je niets plant, ontstaan de mooiste genietmomenten.

• Wees mindful en probeer met aandacht in het moment te zijn. Laat het verleden en de toekomst los en focus je op het hier en nu. Wat ruik je? Wat zie je? Wat voel je? Geniet van al het moois om je heen.

• Als je inziet dat ontspanning en genieten – net als eten, drinken en slapen – noodzakelijk zijn om gezond te leven, is het wellicht al gemakkelijker om vaker ontspannende activiteiten in te plannen. Pak eens vaker een bioscoopje, lees een boek of ga lekker sporten.

Tekst: Fleur Baxmeier