Libelle / Waarom is het zo moeilijk om iemand met een ziekte te helpen?

Het hakt er behoorlijk in als je hoort dat iemand ziek is. Wat erg. Kon je maar iets doen, maar wat? Er gewoon zijn is het allerbelangrijkste.

“Oké, misschien ben ik heel egoïstisch,” vertelt Hannelou (38). “Ik vind het verschrikkelijk dat mijn vriendin Ella borstkanker heeft, maar echt, moeten we het er nou steeds over hebben? In het begin was ik zo geschrokken, dat ik het fijn vond om er met haar over te praten. Maar na verloop van tijd merkte ik dat mijn gedachten steeds vaker afdwaalden. Dan dacht ik aan de boodschappen. En of ik die leuke maar iets te dure jurk die ik op internet had gespot toch gewoon zou bestellen. Terwijl ik keek naar Ella’s mond die maar door praatte, voelde ik me irritatie in me groeien. Wanneer vroeg ze nou weer eens hoe het met míj gaat? Wanneer hadden we weer eens lol? Het was zo zwaar allemaal. Eigenlijk vind ik het té erg dat ik dit soort dingen allemaal denk, maar ik kan het niet helpen. Ik zou het liefst de zorgzame vriendin uithangen, maar ik ben hier gewoon niet zo goed in. En vooral: ik wil de oude Ella terug. Ik weet niet of ik de nieuwe wel zo leuk vindt.”

Wegrennen
In de ideale wereld zijn we waarschijnlijk allemaal vol begrip. Knikken we geduldig, kijken meelevend en weten precies de goede dingen te zeggen als iemand ziek is en op de bodem zit. In het echte leven is het verdraaid moeilijk, dat hulp bieden. Prof. dr. Manu Keirse is klinisch psycholoog, doctor in de medische wetenschappen en auteur van het boek ‘Helpen bij verlies en verdriet’. Hij weet waarom we dichtklappen als we met andermans ellende worden geconfronteerd. “Het is de confrontatie met je eigen angst,” zegt hij. “Eén op de drie mensen krijgt kanker. Eén op de tien is chronisch ziek. Het is dus heel reëel dat het jezelf ook gaat overkomen. Daar zijn we allemaal bang voor. Als iemand in je omgeving ziekt wordt, komt het opeens heel dichtbij. Het is een heel natuurlijke reflex om weg te rennen. Wég van het onheil. Toch adviseer ik om er wél naartoe te gaan en je open te stellen. Naast dat het fijn is voor degene die is getroffen, geeft het jezelf ook veel. Mensen die ziek worden, denken vaak veel na over de betekenis van hun leven. Het ziekbed is een soort bezinningscentrum. Het kan heel inspirerend zijn om daar in mee te liften en na te denken over wat belangrijk voor je is en wat je nog wilt doen met je leven. Het kan mooie gesprekken opleveren en het contact verdiepen.”

Eerlijk zijn
Terug naar Hannelou. Haar lukt het niet om de vriendschap een andere draai te geven en te verdiepen. Psycholoog en coach Jeannette Bolck bevestigt dat dit moeilijk is. “Het leven van die vriendin is opeens zo radicaal veranderd, dat ze niet meer is wie ze is. Voor een vriendschap betekent dit dat de balans is verstoord. De verhoudingen zijn anders dan ze waren. Als een vriendschap was gebaseerd op lol, uitgaan en leuke dingen doen, is er weinig basis meer over. Dat soort dingen zitten er nu eenmaal even niet in als je kanker hebt en in de chemo zit. Je moet alleen nooit zomaar wegblijven. Dan kun je beter eerlijk zijn en zeggen dat je het moeilijk vindt. Die rol van gezellige vriendin kun je misschien toch houden door leuke dingen te blijven doen. Haar mee te nemen naar een terrasje of samen naar de film. De verwachtingen moeten alleen wel worden bijgesteld. Wat er eerder was, dat onbezorgde, kan er nu niet zijn. Daarvoor heeft ze teveel meegemaakt.”
Wie van het type ‘geen woorden, maar daden’ is, kan volgens Bolck nog steeds veel betekenen voor een ander die het moeilijk heeft: “Als je niet weet wat je moet zeggen, mag je daar best eerlijk over zijn. Zeg bijvoorbeeld dat je niet zo goed bent in emoties, maar dat je heel graag boodschappen voor die ander doet. Iemand die ziek is, zit er helemaal niet op te wachten dat al het bezoek schitterende en steunende dingen zegt. Het is vooral belangrijk dat je er bént. Mensen denken vaak zo zwart/wit. Het is óf er helemaal zijn, of helemaal niet. Maar is ook nog zoiets als een tussenweg. Een wasje draaien, een keertje stofzuigen, de kinderen een leuke middag bezorgen, een pan soep achter de deur schuiven, het is misschien niet zo groots en meeslepend, maar het helpt allemaal wel. Die ander én jezelf. Het geeft nu eenmaal een goed gevoel om iets voor een ander te doen. Help jezelf door de ander te helpen.”

Hulp regelen
Dat kan heel goed samen met anderen. Bijvoorbeeld door met andere vrienden en familie van de zieke een ‘reddingsplan’ te maken. Veel mensen vinden het namelijk moeilijk om hulp te vragen. Ook als de nood hoog is. Het is veel fijner als het gewoon aangeboden wordt. “Mijn vriendin moest een nogal heftige operatie ondergaan, waardoor ze zes weken niet mocht tillen,” vertelt Petra (45). “Een pan afgieten was al te zwaar. Ze zat er ontzettend over in. Hoe moest dat allemaal thuis, met haar twee kinderen en een man die veel werkt? Ik heb mezelf toen opgeworpen als ceremoniemeester van haar herstel. Er waren veel mensen die wat wilden doen. Ik heb ze allemaal een mail gestuurd en gevraagd wát ze wilden doen en wanneer ze konden. Ik heb een rooster gemaakt voor zes weken, waarin vier keer per week een warme maaltijd voor ze op tafel werd gezet en twee keer per week de was werd gedaan. Mijn vriendin moest ontzettend huilen toen ik het haar vertelde. Ze voelde zich schuldig dat al die mensen dat voor haar moesten doen. Dat vond ik zo’n flauwekul! Ik vond het fijn om mijn betrokkenheid om te kunnen zetten in daden. Ik vond dat ze ons juist veel gaf, in plaats van vroeg. Ze gaf ons ruimte om iets te kunnen doen. Dat gaf lucht aan dat machteloze gevoel van ‘je staat erbij en je kijkt ernaar’.”

Niet te ingewikkeld
Moraal van dit verhaal: we moeten naar de zieke toe. Ook als we eigenlijk niet durven. Maar wanneer dan? Moet je iemand eerst maar even met rust laten, of juist niet? Van te voren even bellen, of gewoon er naartoe? Misschien is een appje toch beter? Of een kaartje? “Maak het allemaal niet te ingewikkeld,’ zegt Manu Keirse. “Meteen er naartoe,” vindt hij. “Als er een bom is gevallen in iemands leven, wil hij graag dat mensen er voor hem zijn. Terughoudendheid is dus echt niet op zijn plaats. Als je het te ver vindt gaan om zomaar voor de deur te staan, bel je eerst even op. Of gooi een kaartje in de bus dat je woensdagmiddag om vier uur langs komt en dat je het graag hoort als het niet uitkomt. Nooit zeggen dat iemand zelf maar moet aangeven wanneer hij je kan ontvangen. Dan moet hij jóu dus gaan bellen om te vragen of je komt. Iemand ziek is, heeft wel wat beters te doen.”

Tien tips om met een zieke vriendin te praten

• Zeg niet ‘Hoe gaat het met je?’ maar ‘Vertel eens wat er in je omgaat’. Dit nodigt haar meer uit om open te zijn.

• Zit bij onbegrip niet maar een beetje te knikken, maar vraag wat ze bedoelt.

• Vraag waarvoor ze bang is. Hiermee krijgt ze de ruimte om overal over te praten.

• Zeg niet: het komt allemaal wel goed. Dat weet namelijk niemand.

• Laat haar vertellen en begin niet over eigen ervaringen, of die van de buurvrouw of de vriendin van een tante. Daar heeft iemand meestal niets aan.

• Blííft ze maar praten over de chemo? Wissel subtiel van onderwerp. Het kan voor haar best lekker zijn om even uit de narigheid te stappen en over iets totaal anders te praten.

• Respecteer het als ze ergens niet over wil praten.

• Zeg niet ‘geef jij maar aan wanneer je me nodig hebt.’ Dat werkt namelijk niet. Mensen die hulp nodig hebben, vinden het vaak moeilijk om ernaar te vragen. Maak het makkelijk door meteen concreet te zeggen wat je wanneer voor haar gaat doen.

• Begint ze te gapen? Wordt ze pips? Ga dan naar huis. De kwaliteit van een bezoek zit ‘m niet in de lengte.

• Per ongeluk toch iets verkeerds gezegd? Maak het niet te groot. Bied excuses aan of stuur naderhand een berichtje. Klaar.

Grenzen bewaken
Eén op de vier volwassenen zorgt acht uur per week of meer voor een ander. Dit zijn 3,5 miljoen mensen. Hiervan zijn er 450.000 overbelast. Bij hulp bieden is het erg belangrijk om eigen grenzen te bewaken. Hoe moeilijk het ook is, zeg ‘nee’ als het teveel wordt. Vraag eventueel aan iemand anders of hij het wil doen.